Wie kent het woord klotteren?
Tegen dat
het Sinterklaas wordt, gaan we in Tilburg "klotteren".
Men zal dit werkwoord tevergeefs in een woordenboek vinden. Het is
dan ook wel zo oer-Tilburgs, dat 't - buiten de dorpen in de
naaste omgeving van onze stad - naar wij vermoeden in heel
Nederland wel niet verstaan zal worden. In zijn breedste zin
betekent het: inkopen voor Sint Nicolaas gaan doen. Méér
specifiek is het echter gebonden aan de vóóravond van
Sinterklaas, die dienovereenkomstig "klotteravond" wordt
genoemd. Het kan zijn, dat in vroeger jaren toen de mensen minder
welvarend waren, het Sinterklaasfeest niet zo in overvloed als
thans werd gevierd en dat men met zijn inkopen tot de laatste
avond wachtte. Nu is dit zeker niet meer zo 't geval. Die inkopen
beginnen al lang te voren, waartoe welvoorziene etalages
uitnodigen en wie het nu op de laatste dag laat aankomen, loopt
veel gevaar zijn wensen niet meer tenvolle bevredigd te zien.
"Klotteravond" heeft nu zijn eigenlijke zin reeds lang
verloren.
Deze avond
kenmerkte zich weleer door de markt, die er dan in Tilburg werd
gehouden en die consequent de naam van "klottermarkt"
droeg. Het was een markt met een aparte sfeer. Op de eerste plaats
al omdat zij in het duister van een winteravond werd gehouden. Het
was de enige avondmarkt per jaar, die we in Tilburg kenden. Ze
werd gehouden op de Markt bij de Heikese kerk. Soms kon 't er
danig koud zijn. Het plein stond dan vol met door petroleum- of
carbidlampen schaarsverlichte kraampjes, waarachter de kooplui en
koopvrouwen in dikke jassen en met dassen of
"neusdoeken" om stonden te kleumen en voeten te
trappelen. Rond een kerk kan de wind venijnig gieren! Het was vaak
niet veel bijzonders wat er op zo'n klottermarkt te kopen viel,
want de kooplui gebruikten haar om hun laatste voorraden te lozen,
waarbij suikeren beeldjes en harten (al of niet gebroken!) een
belangrijke rol speelden. De legende wil, dat er dan beeldjes met
afgebroken kopjes op de kraam stonden, welke kopjes van de
beeldjes afvielen als men ze in de hand nam. De prijzen waren
natuurlijk navenant en zo was men wel eens wat goedkoper dan
elders uit. De "klottermarkt" behoorde tot één van de
grote attracties van het jaar en - naar een bejaarde stadgenoot
meedeelde - was het er steeds zo druk, dat men "wel over de
koppen kon lopen". De cafés voeren er ook wel bij met het
nadeel, dat de markt - later op de avond - ontaardde in een "zattemansgedoe".
Menigeen
heeft zich al het hoofd gebroken over de vraag, waar dat
merkwaardige woord "klotteren" vandaan kan komen. Een
plausibel lijkende verklaring is, dat het zijn oorsprong vindt in
het klossende lawaai, dat op zo'n drukke avond de klompen van de
vele marktbezoekers maakten. We zouden hier met klanknabootsing te
maken hebben. Toentertijd liep in Tilburg iedere gewone man - en
vooral de fabrieksarbeider - op klompen en die maakten inderdaad
lawaai. Wij herinneren ons nog goed hoe het geklepper van klompen
door de stille ochtendstraat klonk, als 'n wever zich in alle
vroegte naar "'t fabriek" begaf. ("Fabriek"
was toen in Tilburg - en ook nu nog - niet vrouwelijk zoals in het
Algemeen Beschaafd Nederlands, maar onzijdig). Dat de klompen bij
de "klottermarkt" een wezenlijke rol speelden, vindt een
bevestiging in het feit, dat het ook in onze jonge jaren - toen de
markt al begon te tanen en klompen niet meer tot een algemene
dracht behoorden - het toch nog een traditie vormde uitgerekend op
"klotteravond" 'n paar klompen aan te trekken.
Wilde men
helemaal goed uitgedost op de "klottermarkt"
verschijnen, dan dienden de klompen nog van flink achteruit over
de rand stekende "stronissen" voorzien te zijn. De
oorspronkelijke bedoeling van stro in de klompen was warme voeten
te houden. Later werd dit stro meer "show" voor de
pretmakers, die er vermaak in vonden met veel drukte en lawaai
door de Heuvelstraat op en neer te klossen. Ook tooide men zich
dan wel met een blauwe kiel en rooie zaddoek of "rooie
kazjenee" (van het Franse "cache-nez"), wat zowel
voor de Fransen als de Tilburgers een halsdoek was. In Tilburg
bestond die doek uit rood katoen en werd diagonaalsgewijs dubbel
gevouwen met de punt op de rug afhangend om de hals gedragen.
Zoals men thans bij onze carnavalsboeren nóg ziet.
Op zeker
moment (1934) kwam de dag, dat de intieme "klottermarkt"
onder de schutse van de donkere Heikese toren door het
gemeentebestuur werd overgeplaatst naar het Piusplein. Dit vormde
het begin van de definitieve aftakeling, al behoeft deze niet
alleen aan de verplaatsing te worden toegeschreven.
Een met
een lichtende klok voorziene Heikese toren kijkt op 5 december nog
altijd met één oog, en volgens sommigen met weemoedige blik -
via de Emmastraat - op de "klottermarkt". Maar die markt
is nooit meer geworden, wat ze geweest is. Eerlang zal ze wel
helemaal verdwijnen, haar eigen dood sterven. Tilburg houdt dan
alleen nog dat merkwaardige woord "klotteren" en de
anderen woorden die daarmee in verband staan over, totdat ook dit
zal afslijten, zodat men het uiteindelijk alleen nog maar in een
folkloristisch woordenboek terug kan vinden. Ook met woorden is
het gesteld als met het leven van de mensen: komen en gaan...
Geboren worden en sterven..
Index 
